به دلیل اهمیت امنیت غذایی تصمیم گیری در مورد زمان کاشت و برداشت برنج بسیار مهم و تاثیرگذار است. از آنجا که در دنیا بیش از ۴۰ هزار نوع برنج وجود دارد و هریک شرایط رشد و کاشت و برداشت خاص خود را دارند نمی توان زمان دقیق و معینی برای کاشت و برداشت برنج عنوان کرد. زمان کاشت و برداشت برنج به شرایط گوناگونی همچون آب و هوا، میزان بارندگی و نوع برنج بستگی دارد. در این مقاله زمان کاشت و برداشت دو نوع برنج که در ایران استفاده ی بیشتری دارند را بیان خواهیم نمود. این برنج ها عبارتند از برنج هندی و برنج شمال. البته برنج هندی را میتوان یک برنج پرمصرف در کل جهان دانست و از نظر زمان کاشت و برداشت نیز بسیار جالب توجه است.
زمان کاشت و برداشت برنج هندی
در هند، برنج تحت شرایط بسیار متنوع ارتفاع و آب و هوا رشد می کند. بنابراین، زمان کاشت و برداشت برنج در مناطق مختلف کشور بسته به درجه حرارت، بارندگی، نوع خاک، دسترسی به آب و سایر شرایط آب و هوایی متفاوت است. در مناطق شرقی و جنوبی هند تقریبا در تمامی طول سال شرایط آب و هوایی برای کاشت برنج مناسب است از این رو کاشت و برداشت برنج در ایالتهای جنوبی و شرقی هند سه مرتبه در سال صورت می گیرد.
در مناطق شمالی و غربی که بارندگی بالا و زمستانهای سردی دارد برنج تنها یک بار در سال کاشته می شود. زمان کاشت و برداشت برنج در این ایالتها از ماه می (۱۱ اردیبهشت تا ۱۱ خرداد) تا ماه نوامبر (۱۰ آبان تا ۱۰ آذر) می باشد. این نوع برنج در ماه می کاشته میشود و ماه نوامبر زمان برداشت آن است.
در هند برنج ها بسته به فصل برداشتی که دارند به سه دسته ی برنج پاییزه، برنج تابستانه و برنج زمستانی تقسیم می شوند. برنج پاییزه تحت عنوان pre-kharif در هند شناخته می شود. زمان کاشت برنج پاییزه از ماه می تا نوامبر میباشد. (اواسط اردیبهشت تا اواسط مرداد). این تفاوت زمانی در کاشت برنج به دلیل تفاوتهایی است که در آب و هوا و میزان بارندگی مناطق مختلف وجود دارد و این زمان از منطقهای به منطقه ی دیگر متفاوت است. اما تمامی این برنج ها بین ماه های سپتامبر تا اکتبر برداشت می شوند. (اواسط شهریور تا اواسط آبان)
طبیعتا هر برنجی که دیرتر کاشته شده است دیرتر نیز برداشت می شود. برنج پاییزه دارای زمان کاشت و برداشت کوتاهی است و اغلب این دوره بین ۹۰ تا ۱۱۰ روز طول می کشد. حدود ۷ درصد از برنجهای هندی در اواسط بهار کاشته و در اوایل یا اواسط پاییز برداشت میشوند.
بخش عمده ی برنج کاشته شده در هند برنج خاریف (Kharif) است. برنج خاریف در واقع همان برنج زمستانه است. یعنی برنجی که فصل برداشت آن در زمستان است. زمان کاشت برنج و برداشت آن زمستان با توجه به مناطقی که کاشت می شود به این صورت است که؛ برنج از ماه ژوئن تا جولای (اواسط خرداد ماه تا اواسط مرداد ماه) مراحل کاشت را طی می کند و زمان برداشت آن بین ماه های نوامبر تا دسامبر (اواسط آبان تا اواسط دی) می باشد. تقریبا ۸۴ درصد برنج هندی کاشته شده از نوع زمستانه می باشد.
آخرین نوع برنج هندی برنج تابستانه یا رابی (Rabi) می باشد. زمان کاشت و برداشت برنج تابستانه به گونه ای تنظیم می شود که فصل برداشت آن مقارن با تابستان می شود. زمان کاشت این نوع برنج از ماه نوامبر تا فوریه (اواسط آبان تا اواسط اسفند) و زمان برداشت از ماه مارس تا ماه ژوئن می باشد (از اواسط اسفند تا اواسط تیر). طبیعتا برنجی که در آبان کاشت شده است در اسفند می تواند برداشت شود. معمولا گونه هایی از برنج به عنوان تابستانه کاشته می شوند که رشد سریعی دارند.
ممکن است با مطالعه ی این تاریخ ها به این فکر کنید که این تاریخها با فصلهای تقویمی ما هماهنگی ندارد . باید این نکته را بدانید که تقویم کشاورزی با تقویم روزمره ی ما متفاوت است و در کشاورزی شروع و پایان فصلها تفاوت دارد. به عنوان مثال شهریور ماه در کشاورزی شروع پاییز است در حالی که همه این ماه را به عنوان یکی از ماههای تابستان میشناسند.
در مناطق شمالی به جز ایالت جامو و کشمیر که برنج زمستانه کشت می شود سایر مناطق برنج پاییزه کشت می کنند. در غرب هند نیز همانطور که گفتیم با توجه به شرایط آب و هوایی فقط برنج زمستانه کشت می شود. اما در شرق، شمال شرق و جنوب هند هر سه نوع برنج کشت می شود و سالی سه مرتبه محصول برنج را برداشت می کنند.
زمان کاشت و برداشت برنج ایرانی ( برنج شمال )
استانهای گیلان و مازندران تولید کنندگان عمده ی برنج در ایران هستند. برنج در ایران دو زمان کاشت متفاوت دارد و از این رو کاشت برنج را به دو دسته ی کشت اول و کشت دوم تقسیم می کنند. زمان کاشت و برداشت برنج کشت اول در هردو استان یکسان است. کاشت برنج نوع کشت اول از اوایل بهار شروع می شود، زیرا هوا خنک تر بوده و میزان تبخیر آب نیز کمتر می باشد و احتمال آسیب رسیدن به نشاها کمتر است. این برنج در اواسط تابستان یعنی در مرداد ماه برداشت میشود.
اما زمان کاشت و برداشت برنج کشت دوم چگونه است؟ پیش از پاسخ دادن به این سوال بد نیست بدانید که برنج کشت دوم بیشتر در استان مازندران وجود دارد و کشاورزان گیلانی به ندرت زمین را زیر کشت دوم می برند. زیرا برنج کشت دوم چون در گرما کاشته میشود به آب بیشتر و البته امکانات بشتری نیاز دارد و کیفیت پایینتری نیز دارد.
زمان کاشت برنج کشت دوم دقیقا بعد از برداشت برنج کشت اول است. یعنی در گرمترین ماه سال ، مرداد ماه، زمین مجددا برای کاشت برنج آماده می شود. (همین امر یکی از علل ضعف برنج کشت دوم است زیرا خاک تا حد زیادی قوت خود را از دست داده است). برنج کشت دوم در اواسط پاییز برداشت شده و مورد استفاده قرار می گیرد.
